N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
ZAP De documentaire After work geeft genoeg om over na te denken. Hoe betrokken ben je bij je baan? Is werk alleen werk als je ervoor betaald wordt? Hoe leuk vind je je werk eigenlijk?
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data104390920-9aede8.jpg)
Laatst hoorde ik iemand voor het eerst in mijn leven gewoon zeggen: „Ik werk niet.” Het was een vrouw van mijn leeftijd die het zei, iets ouder misschien, maar nog lang niet pensioengerechtigd en op het oog ook niet arbeidsongeschikt. Meestal ga je een paar standaardvragen af als je elkaar voor het eerst ontmoet. Waar kom je vandaan, hoe ken je de gastheer, heb je kinderen en dan komt-ie: wat doe je? Die laatste vraag levert misschien nog wel het meeste informatie op. Als je er tenminste van uitgaat dat mensen zich identificeren met wat ze doen. En iets ‘doen’ is in mijn hoofd: werk. Heb je een baas of een bedrijf. Ben je zelfstandig, of heb je een baan. Voor mijn part zit je in between jobs en zelfs als je antwoordt dat je in een burn-out zit, ga ik ervan uit dat je een werkgever hebt of bent.
Maar dat hóeft dus helemaal niet. Kom ik nú achter, na een kleine week werken na de vakantie en alweer doodop. Deze vrouw zei: „Ik hoef voor het geld niet te werken, waarom zou ik het dan doen?” Op die retorische vraag had ik niet 1, 2, 3 een antwoord, dus de documentaire After work van donderdag kwam als geroepen. De Zweeds-Italiaanse regisseur ervan, Erik Gandini, vroeg mensen in vier landen wat werk voor hen betekende.
In Zuid-Korea is werken leven en andersom. Oud-ministers van werkgelegenheid zeggen dat werknemers rustig om zeven uur ’s ochtends beginnen en pas ná de baas naar huis gaan, al is het elf uur ’s avonds. En de volgende dag weer. Koreanen hebben bovengemiddeld vaak maagkanker of een nekhernia en het zelfmoordcijfer onder werkenden is hoog. Om de overwerkmaatschappij in te dammen – naar een 52-urige werkweek – is er een overheidscampagne die werkgevers aanspoort alle computers om zes uur uit te zetten.
Amerikaans onderzoeksbureau Gallup berekende dat wereldwijd één miljard mensen werk hebben. Een baan-baan zeg maar, met een contract, functieomschrijving, een inkomen. Vijftien procent van de werkenden voelt zich betrokken bij zijn of haar baan. Dat is niet hetzelfde als je werk leuk vinden. Je baan leuk of zelfs maar zinvol vinden, is voor weinigen weggelegd. Iets van tevredenheid of voldoening voelen na gedane arbeid is ook al mooi. Maar even; dat betekent dus dat 85 procent van de werkenden werkt voor het geld, maar er geen lol in heeft.
Goudsmid
De vrouw die ik sprak maakte zelf sieraden, maar een goudsmid wilde ze zichzelf niet noemen. Wat de vraag oproept of werk alleen werk is als je ervoor wordt betaald. De omgekeerde kwestie speelt in Koeweit, waar soms twintig mensen één functie uitoefenen – daar is nou eenmaal in de wet vastgelegd dat iedereen recht heeft op een baan. Je krijgt salaris, maar je zit de hele dag op een kantoor te niksen. Is dat nog werk? „Het lijkt een droom, maar is een nachtmerrie”, zegt een Koeweiti die zes jaar ‘ambtenaar’ was. „Ik had geen bureau en geen computer. In de kelder was een ruimte ingericht voor overtollige werknemers zoals ik.” Daar las hij een boek, keek twee à drie films per dag, en verveelde zich bijna letterlijk dood.
In Italië is vrijwillige werkloosheid een fenomeen, volgens socioloog Luca Ricolfi. Een op de drie Italiaanse jongeren heeft geen werk en doet ook geen opleiding of stage. Ze werken niet, omdat er geen noodzaak toe is. Een Italiaans gezin bezit gemiddeld 400.000 euro aan huizen en goederen, en het kinderaantal ligt rond de 1,2. Kwestie van wachten op de erfenis en in de tussentijd ontspannen en feesten.
Ik ben er nog niet helemaal uit met mezelf, maar After work geeft genoeg om over na te denken. Basisinkomen voor iedereen? Voldoende geld, en zie maar hoe je je tijd zinvol benut? De altijd drukke Amerikaan en de overwerkte Zuid-Koreaan bleven op die vraag wel héél lang stil.
